Bajkoterapia

Wiek przedszkolny to etap rozwojowy w którym dziecięca psychika dopiero się kształtuje. W tym czasie przede wszystkim rodzice i nauczyciele kształtują u dzieci samoocenę,  a także ich wyobrażenia o samym sobie, które wówczas są niestabilne i bardzo podatne na wpływy środowiska. Bywa, iż dzieci panicznie boją się potworów z bajek, złej czarownicy, ciemności, bestii wychodzącej spod łóżka, burzy czy duchów. Jednakże niespełnione oczekiwania, ośmieszenie, odrzucenie, brak uwagi lub niepowodzenie dziecka, to też czynniki, powodujące powstawanie reakcji lękowych. Prawidłowością rozwojową, która zdarza się wszystkim dzieciom jest właśnie lęk, który nie koniecznie musimy rozpatrywać w negatywnym i niebezpiecznym aspekcie. Pamiętajmy, iż z uwagi na przygotowanie dziecka do sytuacji potencjalnych zagrożeń, lęki są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Doznawanie lęku to proces rozwojowy, a zaburzeniem jest dopiero wtedy, gdy dominuje w zachowaniu, dezorganizuje funkcjonowanie i działanie dziecka. Aby więcej dowiedzieć się o lęku dziecięcym odsyłam do poprzedniego artykułu na ten temat https://przedszkolepromyk2018.blogspot.com/2019/01/lek-u-dzieci_30.html

 

Dziecięcy lęk może pełnić rolę pozytywną, w sytuacji kiedy mobilizuje dziecko do działania, wysiłku i prowadzi do pokonywania trudności. Jeżeli dziecko odniesie choćby mały sukces, pokona choćby niewielką przeszkodę, wzmacnia to jego samoocenę i wiarę we własne możliwości. Pomocna w procesie pokonywania lęków może być książka – bajka. Bajki to bowiem najbliższe dziecku utwory literackie, w których świat realny i świat fantastyczny mieszają się, a zarazem tworzą zrozumiałą dla dziecka rzeczywistość. Wspólne czytanie bajek wywiera ogromny wpływ na rozwój dziecka.

 Oprócz wiedzy i zasad moralnych  bajka pomaga dziecku w poznawaniu i nazywaniu własnych emocji, a także przedstawia sposoby jak radzić sobie z napotkanymi problemami i trudnymi emocjami. Kiedy dostrzegamy iż bajki spełniają wyżej wymienione funkcje – nazywamy je bajkami terapeutycznymi. Zaś pracę w oparciu o nie – bajkoterapią.

Bajkoterapia – to metoda mająca na celu obniżenie poziomu  lęku. To  jedna z metod pracy z dzieckiem dzięki której możemy skutecznie pomagać i wspierać je w oswajaniu własnych emocji, w rozumieniu uczuć innych osób, a także w budowaniu relacji z drugim człowiekiem. Bajkoterapia to metoda bardzo lubiana przez małe dzieci, dlatego też warto ją wykorzystywać zarówno w domu, codziennie czytając dziecku, jak i w przedszkolu.

Bajkoterapia to nie jest zwykłe czytanie książki. Czytanie w tej metodzie to narzędzie do zbudowania pozytywnej relacji oraz kształtowania rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, dlatego kluczowe jest nie to, że czytamy dziecku, lecz to jakie teksty czytamy. Doświadczenie strachu, smutku, radości, złości oraz wstydu, w bajce terapeutycznej przedstawiane jest w sposób przystępny, dostosowany do percepcji małego dziecka. Budowa i treść utworu pozwalają dziecku lepiej zrozumieć sytuację w jakiej znalazł się bohater. Przedstawiane sytuacje pozwalają dziecku uświadomić sobie, iż problem z jakim się boryka może dotyczyć wielu innych osób, nie jest z tym samo i często sama świadomość tego jest dla dziecka dużym wsparciem. 

W utworach terapeutycznych stosuje się kilka sposobów oddziaływania na bohatera, tj. „konkretyzację i racjonalizację doznawanych lęków, wzmacnianie poczucia własnej wartości, uczenie pozytywnego myślenia, powtarzanie i łączenie bodźców lękotwórczych z takimi, które wywołują pozytywną reakcję emocjonalną.”

Konkretyzacja lęku polega na pokazaniu dziecku jakie przedmioty, osoby bądź sytuacje wywołują u niego lęk. Pozwala to wypracować z dzieckiem strategię zapobiegania powstania lęku, bowiem uświadomienie przyczyn  i skutków lęku, wpływa na racjonalność myślenia, działania  i nieuleganie panice. Dziecko poznaje inne wzory radzenia sobie z lękiem dotąd  mu nieznane, co ułatwia w późniejszym czasie radzenie sobie z nowymi, trudnymi sytuacjami i emocjami. Bohater w bajce postawiony jest w podobnej do dziecka sytuacji życiowej, co ułatwia utożsamienie się z nim oraz rozumienie i naśladowanie jego zachowań. Każda przedstawiona historia jest pozytywnie zakończona, wówczas szczęśliwe zakończenie bajki powoduje u dziecka, które z łatwością weszło w skórę bohatera i poczuło się tym bohaterem, przyjemne uczucie sukcesu, co z kolei wzmacnia jego poczucie własnej wartości, poczucie tego, że nie zostaje samo z problemem. Poprzez bajkoterapię można również oswoić własne lęki, oswoić się z osobami, przedmiotami albo sytuacjami wzbudzającymi lęk u dziecka, przedstawiając je w odpowiedni pozytywny sposób, tak że po upływie jakiegoś czasu ten czynnik lękotwóczy w postaci np. osoby,  przestaje go wywoływać. 

Bajkoterapia to proces długotrwały, który zachodzi w głowie, w psychice małego dziecka. Przede wszystkim dziecko musi zidentyfikować się z bohaterem oraz uwierzyć w przedstawianą historię. Poprzez bajkoterapię jesteśmy w stanie złagodzić cierpienie i lęki dzieci, gdyż bajki wywołują u nich wiele radości, niekiedy przez wytworzoną atmosferę dobroci i przyjaźni, pozwalają zapomnieć o otaczającej rzeczywistości, o stresie, lęku. Dziecko zaczyna rozumieć, iż z każdej sytuacji jest wyjście, że może być źle, ale los się może odmienić i wszystko skończy się dobrze. Nabiera przekonania, iż niektóre sytuacje są naturalne, np. że mama odprowadza go do przedszkola i zostawia pod opieką pań nauczycielek, tak jak mamy innych dzieci, że strach przed pierwszym dniem w przedszkolu jest naturalny przed tym co nieznajome, że takie emocje przeżywają także inne przedszkolaki. Bajki terapeutyczne pomóc mogą też w przygotowaniu do takich trudnych momentów w życiu dziecka, o których wiemy, że mogą w przyszłości nastąpić – np.: operacja, bolesny zabieg,  rozstanie z rodzicem na dłużej, konieczność uśpienia kota lub psa, utrata, śmierć bliskiej osoby.

Trochę o bajce

Bajka terapeutyczna posiada dla siebie charakterystyczne cechy tj. wcześniej wspomniany bohater, który znajduje się w trudnej sytuacji,  przeżywający lęk, wprowadzone postacie i rozwój zdarzeń przedstawiony w sposób umożliwiający pozbycie się lęku, bohater uczy się różnych sposobów na rozwiązanie problemu, pozbycie się lęku. Ponadto bajkowy bohater posiada cechy podobne do dziecka np. zbliżony wiek, podobna sytuacja problemowa. Cechą charakterystyczną jest również wyeksponowanie bodźca wywołującego lęk oraz połączenie go z bodźcem pozytywnym, tak by ułatwić proces oswojenia go, wygaszenia reakcji lękowej.

W schemacie bajki terapeutycznej są cztery nierozłączne i stałe elementy: główny temat, główny bohater, inne wprowadzone postacie oraz tło opowiadania.

Główny temat to sytuacje trudne emocjonalnie. W każdej bajce dominuje inna sytuacja wywołująca lek, np. lęk przed ciemnością, burzą, lęk przed rozstaniem się z matką, utratą osoby znaczącej, lęk przed śmiercią,  lęk przed kompromitacją czy lęk przed chorobą, przed szpitalem.

Główny bohater to osoba, zwierzątko, z którym dziecko może się utożsamić. Bohater radzi sobie z trudnymi sytuacjami, przy pomocy innych wprowadzonych postaci, które pomagają mu zracjonalizować problem i uczą odpowiednich sposobów zachowania. W efekcie bohater oraz osoba utożsamiająca się z nim postrzega samego siebie w pozytywny sposób, zdobywa nowe umiejętności radzenia sobie w trudnej sytuacji.

Inne postacie umożliwiają, pomagają bohaterowi osiągnąć sukces., wytwarzają atmosferę przyjaźni i zrozumienia, skłaniają do pozytywnego myślenia, poszukiwania rozwiązań oraz dzielenia się swoimi problemami.

Tło utworu to przede wszystkim miejsce w którym rozgrywa się bajka. Musi być to miejsce, które dziecku jest znane, np. przedszkole, szkoła, szpital, ulica.

W związku z tym, iż obecnie wiadomo, że literatura dziecięca pozytywnie wpływa na rozwój dziecka w sferze emocjonalnej, intelektualnej i społecznej, warto więc czytać dziecku codziennie. Poprzez bajkoterapię można z dzieckiem przepracować różne, dla niego trudne sytuacje, rozpoznawać emocje, nauczyć go radzić sobie z przykrymi emocjami, utrwalić pożądane zachowania, zmienić sposób myślenia na pozytywny, a także rozwijać jego wyobraźnię i kreatywność.

Przygotowała

mgr Katarzyna Budkowska

Bibliografia:

1. Alicja Ungeheuer -  Gołąb, Literackie inspiracje w rozwoju dziecka, wyd. SBP, Warszawa 2012.

2. Maria Molicka, Bajki terapeutyczne cz. I, wyd, Media Rodzina, Poznań 1999.

3. Ewelina Kusiak, Bajkoterapia w przedszkolu [w:] Z klasą- magazyn dla nauczycieli, wyd. Grupa MAC S.A., 2016, nr. 02(04)/2016.

4. Katarzyna Klimowicz, Co to jest bajkoterapia i jakie przynosi korzyści?, www.mamaczyta.pl, (dostęp 12.04.2019r.)