Lęk u dzieci

            Lęk występuje powszechnie u dzieci oraz dorosłych. U młodego człowieka, który zaczyna swoją edukację przedszkolną pojawia się wiele niepewności, obaw, lęku. Dzieci boją się rozstania z rodzicami, nawiązywania nowych relacji, nowych sytuacji, występowania
w przedstawieniach, akceptacji rówieśniczej.

            Należy jednak pamiętać, że lęk jest częścią prawidłowego rozwoju dziecka. Jest on potrzebny w procesie adaptacyjnym. Naszym zadaniem jako dorosłych jest danie dziecku wsparcia, pomocy w przeżyciu tej emocji, jaką jest lęk. Pojawiają się też takie sytuacje, gdzie dziecko przeżywa go dłużej, bardziej, mocniej. Zdarzenia takie paraliżują dziecko, zaburzają uczestnictwo w różnych sytuacjach społecznych. Zaburzają również rozwój dziecka. Mówimy wtedy o zaburzeniach lękowych. 

           Lęk jest złożoną mieszanką nieprzyjemnych emocji oraz przekonań, które dotyczą przyszłości. Pełni on w naszym życiu bardzo ważną funkcję adaptacyjną, czyli ostrzega nas przed niebezpieczeństwem oraz przygotowuje nas do poradzenia sobie z nim. Bardzo często w mowie potocznej zamiennie używa się terminów lęk, strach, fobia. Warto jednak je rozróżniać dlatego, że strach pojawia się wówczas, gdy występuje realne zagrożenie. Fobia pojawia się, gdy jednostka czuje silny lęk przed określonym przedmiotem lub sytuacją.
W momencie, w którym człowiek cierpiący na fobię spotyka się z wywołującym ją bodźcem, to natychmiast pojawia się u niego strach. Lęk z kolei to przewidywanie przyszłego zdarzenia, które jest nierealne w danym momencie. Towarzyszą tutaj różne objawy somatyczne, jak na przykład napięte mięśnie, czy suchość w gardle.

            Aby zdiagnozować zaburzenia lękowe należy ocenić częstotliwość zachowań
w odniesieniu do danej sytuacji. W momencie, gdy realna sytuacja nie stanowi zagrożenia,
a dziecko odczuwa silny lęk, wówczas możemy mówić o zaburzeniach lękowych. Zawsze nasze obawy należy skonsultować ze specjalistą.

            Pierwszym etapem powstawania lęku jest myśl dziecka, czyli jego subiektywna interpretacja danej sytuacji. Później pojawiają się fizjologiczne objawy lęku, czyli reakcje organizmu dziecka, takie jak na przykład ból brzucha, bóle głowy, szybkie bicie serca. Następnie pojawia się reakcja emocjonalna, czyli odczuwanie lęku, niepokoju. Na końcu pojawia się zachowanie. Zachowanie to przejawia się poprzez unikanie, dzięki któremu dziecko nie naraża się na sytuację, które wywołują silną emocję lęku.

            Bardzo dużą rolę w reakcjach lękowych mają myśli. Nadają one znaczenie konkretnym sytuacjom, w których znajduje się dziecko. Reakcja na dany bodziec zależy
w dużym stopniu od tego jak młody człowiek sobie go zinterpretuje, czyli co  sobie o nim pomyśli. W przypadku zaburzeń lękowych pojawia się wiele błędów w tejże interpretacji. Najczęstszymi błędami są:

•  Wyolbrzymianie i nadmierne uogólnianie – takie dziecko myśli, że jest bezwartościowe, nie lubiane,

• Katastrofizacja – pojawia się w momencie, gdy dziecko przewiduje najgorsze scenariusze zdarzeń,

• Selektywna uwaga – pojawia się, gdy dziecko widzi tylko te elementy sytuacji, które wskazują lub potwierdzają zbliżające się niebezpieczeństwo,

• Generalizowanie – pojawia się, gdy dziecko zbiera do jednego worka wszystkie bodźce lękowe sytuacji podobnych.

Zaburzenia lękowe dzieli się na trzy grupy. Są to:

• Zaburzenia lękowe we wczesnym okresie dzieciństwa,
• Zaburzenia lękowe u dzieci, młodzieży i dorosłych,
• Grupa zaburzeń, które nie zostały sklasyfikowane, ale lęk występuje tam jaki istotny aspekt podtrzymujący objawy.

Do zaburzeń lękowych diagnozowanych we wczesnym dzieciństwie zaliczamy:

• Lęk separacyjny - pojawia się miedzy 2 a około 8 rokiem życia, cechuje się silnym lękiem   podczas rozłączenia dziecka z osobą znaczącą,
• Lęk uogólniony w dzieciństwie - jest to uporczywy lęk, w którym dziecko zamartwia się o różne rzeczy dnia codziennego bez żadnego jednego konkretnego bodźca,
• Lęk społeczny w dzieciństwie – występuje między 2 a około 8 rokiem życia, cechuje się trwałym oraz powracającym lękiem dotyczącym rówieśników oraz osób dorosłych, którzy są obcy dla dziecka,       
• Lęk pod postacią fobii – czyli nawracający lęk przed jakimś konkretnym bodźcem.

Do zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży zaliczamy:

• Agorafobie – lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, 
• Lęk uogólniony, 
• Fobia społeczna – nasilony lęk przed uczestnictwem w różnych sytuacjach społecznych, 
• Fobie specyficzne – sytuacje, w których dziecko za wszelką cenę chce uniknąć bodźca   wywołującego lęk,
• Lęk z napadami paniki – pojawiają się, gdy napady nie mają swojej konkretnej przyczyny,
• Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne – występują tutaj natrętne myśli i/lub przymusowe, kompulsyjne czynności. Dzięki wykonaniu pewnej czynności dziecko obniża poziom lęku.

Dziecku z zaburzeniami lękowymi można, a nawet trzeba pomóc. Pierwszym krokiem jest konsultacja z lekarzem psychiatrą, który postawi diagnozę oraz określi jakie są to konkretne zaburzenia. Psychiatra może zastosować farmakoterapię, konsultacje z neurologiem lub psychologiem.
Jedną z najskuteczniejszych form terapii dziecka z zaburzeniami lękowymi jest psychoterapia poznawczo – behawioralna. Przynosi ona bardzo pozytywne efekty.

    W terapii tej stosuje się metody takie jak:

•  Psychoedukacja -  dziecko pozyskuje informacje o tym, co się z nim dzieje oraz próbuje zrozumieć naturę lęku,
•  Kontrolę objawów somatycznych - dziecko uczy się kontrolować i zmniejszać objawy somatyczne,
• Metody behawioralne - dziecko powoli zostaje oswajane z sytuacjami wywołującymi lęk,
• Poznawczą restrukturyzacją przez identyfikację i weryfikację prawdziwości myśli wywołujących lęk - praca polega tutaj nad poprawnością błędnych myśli, 
• Uczenie technik rozwiązywania problemów,
• Zapobieganie nawrotom przez sprawdzanie i utrwalanie sukcesów dziecka.

Oczywiście, każda terapia jest pewnym procesem, który potrzebuje czasu, aby przynieść oczekiwane efekty.
Zaburzenia lękowe to jeden z najczęściej leczonych trudności dzieci. Odpowiednio wczesne zauważenie objawów oraz odpowiednia interwencja pozwoli na uniknięcie wielu niepotrzebnych cierpień dla dziecka, ale również dla dorosłych. Nieleczone mogą zaburzać prawidłowy rozwój dziecka.

Opracowała:
mgr Elżbieta Jaracz
Psycholog

Bibliografia:

1.   Rapee, M.R., Wingall A., Spence H.S., Cobhan V., Lyneham H. (2017) Lęk u dzieci. Poradnik z ćwiczeniami. Kraków. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

2.  Butcher N.J., Hodey M.J., Mineka S., (2017) Psychologia zaburzeń DMS 5. Łódź. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

3.    Tagliferro K. (2016) Zaburzenia lękowe, w Jerzak M. (red.), Zaburzenia psychiczne
 i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.