Emocje odgrywają zasadniczą rolę w życiu każdego człowieka - zarówno dzieci jak i dorosłych. Towarzyszą nam w różnych sytuacjach, odpowiadają za relacje ze światem zewnętrznym. Pierwsze lata w życiu dziecka są bardzo znaczące dla jego późniejszego funkcjonowania. W tym czasie kształtują się nawyki, zachowania, postawy, determinujące dalsze życie. Dziecko przychodzi na świat jako mała, nieporadna istota uzależniona od swych rodziców, z którymi łączy ją początkowo więź fizjologiczna, a potem uczuciowa. Niezmiernie ważne jest, by pierwsze lata swego życia spędziło we własnej rodzinie, która pielęgnując i troszcząc się o nie, zaspokoi jego potrzebę bezpieczeństwa. Jego rozwój emocjonalny zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego, a głównie właściwych postaw rodziców dlatego ważne jest aby rodzice uczyli swoje dzieci rozpoznawać i nazywać uczucia i emocje.
DLACZEGO
ROZPOZNANIE I NAZWANIE UCZUĆ JEST TAKIE WAŻNE?
Znając swoje emocje, możemy zrozumieć samych
siebie. Dorośli, znający, swoje uczucia, choć bywają zmęczeni ze stresowani,
potrafią powstrzymać się od płaczu i ciskania przedmiotami. Dlaczego? Bo
rozumieją przyczynę swojego kiepskiego samopoczucia i umieją to nazwać. Dziecku
jest znacznie trudniej . Dziecko
zupełnie nie rozumie, co czuje, co się z nim dzieje. Otwarte mówienie o
uczuciach pozwala nawiązać głęboki, szczery ,kontakt z ludźmi. Ci którzy
wiedzą, co czują i mówią o emocjach, są lepiej rozumiani, potrafią szybciej dojść do porozumienia są lubiani. Znając swoje
uczucia, możemy nad nimi zapanować. Bo nazwać emocje, to jakby złapać je! W
garść i przytrzymać. Kiedy już się je schwyta, można je obejrzeć z dystansu,
zastanowić się, czy mamy ochotę pokazać je innym, a przede wszystkim nie
pozwolić im za bardzo się rozbrykać. Im sprawniej człowiek potrafi to robić,
tym lepiej radzi sobie nawet z groźnymi uczuciowymi burzami.
JAK
UCZYĆ DZIECI ROZPOZNAWANIA I NAZYWANIA UCZUĆ?
Nauczenie
się rozpoznawania nazywania uczuć to dla dziecka zadanie na długie lata. Warto
zacząć jak najwcześniej, przy różnych
okazjach, np. podczas spacerów oglądania książek, bajek.!Można! tłumaczyć
dzieciom, np.: „Spójrz na tego pana. Ma czerwoną buzię, marszczy brwi, głośno
mówi. Jest zdenerwowany” Starszemu dziecku można pokazać, że ludzie wyrażają
uczucia w różny sposób, np.: "Gdy się cieszysz, skaczesz jak kangur, a dziadek
tylko się uśmiecha i podkręca wąsa." Kolejny krok to połączenie emocji z
konkretnymi przyczynami. Można bawić się z dzieckiem obserwowanie ludzkich
uczuć. Podglądając dzieci na placu zabaw można mówić, co one czują i tłumaczyć,
z czego wynikają ich emocje poprzez opisywanie sytuacji, np.:
Spójrz, chłopiec płacze, bo zepsuła mu się koparka i jest mu smutno. W
ten sam sposób należy przedstawiać też zachowania swojego dziecka: Rzuciłeś bucikiem, bo nie
możesz go zawiązać, prawda? Trochę się zdenerwowałeś.
Małe dzieci wiedzą, co znaczy cieszyć się, smucić, złościć. Jednak bardziej
skomplikowanych uczuć nie potrafią
nazwać. Dlatego stopniowo należy wprowadzać nazwy uczuć, których dziecko jeszcze
nie zna. Tego również uczymy podczas codziennych sytuacji, np.: Karolek nie
chce bawić się z dziećmi w piaskownicy M
może wstydzi się, bo nikogo nie zna? Z czasem dziecko zacznie nazywać nawet te
trudniejsze emocje. Przeżywane emocje! na to, co dzieje się w naszym ciele. Dla
dziecka te oznaki uczuć mogą być zaskakujące. Dlatego lepiej uprzedzić je, że
uczucia wyrażają się również poprzez ciało, że czasem nasze ciało może nam
podpowiadać, jakie uczucia przeżywamy; np.: Pewnie nie możesz doczekać się, aż
rozpakuję twój prezent. Przyłóż rączkę do piersi i poczuj jak mocno serce bije,
kiedy jesteś tak podekscytowany.
JAK
POMÓC STARSZYM DZIECIOM W OKREŚLANIU UCZUĆ?
Trzeba
uświadomić dziecku, że każdego dnia doznajemy całego wachlarza różnorodnych
uczuć. Może zdarzyć się, że: • budzi się z uczuciem strachu przed pójściem do
szkoły • czuje się szczęśliwy w szkolnym autobusie, rozmawiając z kolegami •
czuje złość, gdy kolega zapomni przynieść płytę, którą obiecał mu pożyczyć •
czuje się zestresowany na myśl o nieodrobionej pracy domowej • czuje odprężenie
podczas oglądania TV pod koniec dnia. Podczas odczuwania emocji okaże się, że
niektóre z nich: • będą trwały bardzo krótko • będą trwał bez końca • będą tak słabe, że Trudne do zauważenia • będą tak mocne, że
będą sprawiały wrażenie, iż opanowują całe ciało i umysł.
Uczucia nie biorą się z niczego. Zwykle jest
coś, co je wyzwala. To, jak czujemy, jest uzależnione od tego co robimy i myślimy. Np.: • jeśli
myślisz, że nie masz przyjaciół, to możesz odczuwać smutek • jeśli myślisz, że
nikt cię nie lubi, to możesz odczuwać zmartwienie • jeśli myślisz, że masz
dobrze odrobioną pracę domową, to możesz odczuwać zadowolenie. Również obecność
innych wpływa na nasze odczucia. U starszych dzieci, w określaniu uczuć i
radzeniu sobie z emocjami, pomocne mogą być ćwiczenia polegające na werbalizacji różnorodnym ich opisywaniu.
JAK
UCZYĆ MŁODSZE DZIECI RADZENIA SOBIE Z NEGATYWNYMI EMOCJAMI?
Gdy
nauczymy dziecko rozpoznawać to, co czuje i nazywać emocje, pozostaje jeszcze
wyjaśnić mu, jak sobie z nimi radzić. Ważna jest kolejność - najpierw poświęć uwagę uczuciom dziecka, a potem reagować na jego zachowanie. np.:
Widzę, że jesteś smutny, bo pokłóciłeś się
z kolegą. Dopiero potem podpowiedzieć dziecku, co może zrobić z
uczuciami i jak się zachować, by poczuł się lepiej, np.: "Może przytulisz
się do mamy?" Oczywiście, łatwiej przyjąć radość czy miłość dziecka niż
zazdrość czy wściekłość. Ale tak
naprawdę trudne do zaakceptowania są zachowania dzieci, a nie ich
emocje. Jeżeli chcemy, by dziecko było otwarte i szczere, musimy przekonać je,
że będziemy tolerować wszystkie uczucia, nawet te trudne. Natomiast formy ich
wyrażania tylko wtedy, gdy nie przekraczają
pewnych granic.
JAK UCZYĆ STARSZE DZIECI RADZENIA SOBIE Z
NEGATYWNYMI EMOCJAMI?
Istnieją różne sposoby radzenia sobie ze zbyt
silnymi emocjami. Szybkie ćwiczenia relaksacyjne:
Wykonywanie ćwiczeń:
•
ręce i dłonie– zaciskanie pięści i wypychanie przed siebie • nogi i stopy–
obciągamy palce, delikatnie podnosimy nogi i prostujemy je przed sobą
•
brzuch – napinanie mięśni brzucha, wdech i wstrzymanie go
•
ramiona – ściąganie ramion do tyłu
•
szyja – odchylanie głowy do tyłu i napieranie nią na łóżko/krzesło
•
twarz – mocne zaciskanie ust, oczu i wypychanie ściągniętych warg
Ćwiczenia
fizyczne • bieg • marsz • pływanie, itp..
Kontrolowanie
oddechu
•
Nabieranie powietrza, wstrzymywanie go przez 5 sekund, a następnie powolne
wypuszczanie powietrza.
Uspokajające
wyobrażenia
•
Myślenie o rzeczach, które wprowadzają nas w dobry nastrój.
Zajęcia
relaksujące
•
Robienie rzeczy, które sprawiają, ze czujemy się dobrze, np.: czytanie, oglądanie TV, Słuchanie muzyki, zabawy
z psem, spacerowanie.
Zapobieganie
•
Nauka rozpoznawania i wychwytywania takich momentów, które wymagają reakcji z
naszej! Strony, aby negatywne emocje nie stały się zbyt silne. Trzeba tylko
odkryć, co w naszym przypadku jest najskuteczniejsze.
mgr Bernadeta Wojtusiak
Literatura:
· B.
Górecka – Mostowicz „Co! dzieci wiedzą o
emocjach” , Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005
· W.
Łosiak „Psychologia emocji”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
2007
· S.
Pfeffer „Zrozumieć świat uczuć”, Jedność dla dzieci, Kielce 2005 „Rozwijanie twórczości i inteligencji
emocjonalnej dzieci i młodzieży”, red. Beata Dydra, Impuls, Kraków 2004
· P. Stallard!„Czujesz tak, jak myślisz”, Zysk
i SUka, Poznań 2006