Pierwsze słowa wypowiedziane przez malucha są najczęściej
dla rodziców najbardziej wyczekiwanym momentem rozwoju komunikacji werbalnej.
Rozwój mowy to proces, mający swój początek już w okresie życia płodowego, trwający
do około siódmego roku życia. W procesie tym bardzo ważną rolę odgrywają, z
pozoru proste zjawiska, takie jak: sposób jedzenia, połykania, oddychania,
wkładanie palców, dłoni, czy też zabawek do buzi, krzyk, zabawy językiem,
plucie. Dziecko już od momentu narodzin ćwiczy narządy
artykulacyjne poprzez: ssanie, połykanie, gryzienie, żucie i oddychanie. Nie
bez znaczenia jest, zatem sposób, w jaki karmimy nasze dzieci. Jedzenie
przygotowuje mięśnie do wyspecjalizowanej pracy podczas mówienia.
Ssanie piersi matki to pierwszy trening narządów mowy.
Początkowo odruch ssania i połykania jest najważniejszym elementem prawidłowego
rozwoju jedzenia. Angażuje pracę mięśni warg, gardła i krtani. Literatura
podaje, że ssanie piersi jest najwłaściwszym sposobem żywienia oraz doskonałym
treningiem, który stanowi fundament rozwoju mowy. To najbardziej fizjologiczna
stymulacja narządów i odruchów warunkujących w przyszłości prawidłową
artykulację.
Niekiedy, rodzice z różnych przyczyn karmią
dziecko z butelki. W takiej sytuacji należy zadbać o dobór odpowiedniego
smoczka (baza smoczka powinna być obła i duża tak, by dziecko mogło na niej
precyzyjnie oprzeć wargi a miękka część smoczka - mieć walcowaty kształt).
Powinien dawać możliwość prawidłowej pracy wszystkich części buzi i twarzy,
aktywnych podczas ssania. Ssanie będzie efektywne i aktywne, gdy dziecko włoży
wysiłek w pobieranie pokarmu, dlatego smoczek nie powinien być zbyt miękki, a
otwór w nim zbyt duży. Mając na uwadze względy logopedyczne korzystanie ze
smoczka (w tym także smoczka uspokajacza) nie powinno trwać dłużej niż do
osiemnastego miesiąca życia dziecka.
Według zaleceń Europejskiego Towarzystwa
Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, „wprowadzanie produktów
uzupełniających należy rozpocząć po ukończeniu przez dziecko 17. tygodnia życia
i nie później niż w 26. tygodniu życia”. Wtedy dzieci „nabywają umiejętności siedzenia z podparciem, oosiągają dojrzałość nerwowo-mięśniową pozwalającą na
kontrolowanie ruchów głowy i szyi oraz na
jedzenie z łyżeczki”. Małgorzata Jackowska, w swoim artykule, słusznie zauważa,
że: „pierwsze posiłki uzupełniające podajemy dzieciom POMIĘDZY końcem 4 a
połową 7 miesiąca życia! NAJWCZEŚNIEJ po ukończeniu 4 miesiąca, a nie
NATYCHMIAST po ukończeniu czterech miesięcy”. Pierwsza łyżeczka powinna być
odpowiednio dobrana- dość płaska, twarda i nie za duża- tak by mieściła się w
buzi dziecka. Rozpoczynając karmienie za pomocą łyżeczki,
świetnie sprawdzą się drewniane lub plastikowe szpatułki, które można kupić np.
w aptece. Między szóstym a dziewiątym miesiącem życia, oprócz ssania, dziecko
zjada już pokarmy mniej miksowane, z małymi grudkami, by około dziewiątego
miesiąca życia część posiłku móc rozdrobnić widelcem. Początków gryzienia
upatrywać możemy około siódmego miesiąca. Tę umiejętność, dziecko będzie
rozwijać jeszcze w kolejnych miesiącach. To czas, kiedy podajemy swoim
pociechom większe kawałki jedzenia, dbając o to, by umieszczać je raz na
prawej, raz na lewej stronie bocznych dziąseł. Do rozwijania tej umiejętności
idealnie nadają się chrupki, czy miękkie biszkopty; możemy też wykorzystać
kawałki owoców lub warzyw włożone w gazik. Kończąc dwunasty miesiąc życia,
dziecko połyka już większe grudki. Może mieć jeszcze problemy z gryzieniem twardych kawałków jedzenia.
Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestię
rozszerzania diety u wcześniaków. U dzieci przedwcześnie urodzonych wskazane
jest późniejsze rozszerzanie diety ze względu na niedojrzałość i dłuższe
dostosowywanie się do nowego środowiska.
Gdy
umiejętność jedzenia z łyżeczki zostanie opanowana można przejść do kolejnego
etapu- nauki picia z kubka otwartego. Jest to czas, kiedy dziecko zmienia
pozycję ciała na wyższą, jaką jest siedzenie, a następnie stanie. Wówczas
krtań, która u niemowlęcia znajduje się dosyć wysoko, zaczyna się obniżać.
Powoduje to zwiększenie przestrzeni w gardle, daje inne możliwości tworzenia
głosu i pracy języka. Aby ułatwić dziecku pierwsze próby picia z kubka
otwartego, należy wybrać odpowiedni model naczynia (np. kubek Medela). Naukę
picia z kubka dobrze jest rozpocząć wykorzystując gęstsze płyny, by później
przejść do rzadszych konsystencji. Opanowanie tej umiejętności otwiera
maluchowi drogę do nowej umiejętności- nauki picia przez słomkę. Nie należy to
do czynności łatwych, wymaga szczelnego zaciśnięcia warg, wykonania nimi ruchu
zaciskania i rozluźniania, jednocześnie wciągania napoju. Należy zwrócić uwagę
na sposób, w jaki maluch pije przez słomkę. Kiedy ssie słomkę językiem,
oznacza, że nie jest jeszcze gotowy do tego typu picia.
Reasumując, każdy rodzic powinien wiedzieć, że tak
podstawowa czynność, jak prawidłowe jedzenie ma olbrzymi wpływ na ćwiczenie
narządów artykulacyjnych i przygotowywanie ich do wypowiedzenia pierwszych, tak
często wyczekiwanych słów „mama”, „tata”. Wszelkie zaobserwowane
nieprawidłowości w zakresie ssania, połykania, gryzienia i żucia można
skonsultować z neurologopedą lub logopedą.
Doskonałym
podsumowaniem będzie cytat prof. Danuty Pluty- Wojciechowskiej: „(…) trzeba
podkreślić, że wprowadzenie nowego rodzaju pokarmu oraz nowej techniki podaży i
przygotowania pokarmu do przełknięcia powinno być przeprowadzone bardzo
ostrożnie. Musi być dopasowane do indywidualnych
możliwości i preferencji dziecka”.
Przygotowała:
mgr
Katarzyna Pietryka-Łańka
neurologopeda
Bibliografia:
·
Danuta Pluta Wojciechowska, Zaburzenia czynności prymarnych i
artykulacji, Bytom 2015.
·
Urszula Bernatowicz-Łojko, Marlena
Twardo, Karmienie piersią wcześniaka jako
ważny element wczesnej interwencji w okresie noworodkowym i niemowlęcym [w:]
Wczesna interwencja w logopedii [red.]
Jacek J. Błeszyński, Ditta Baczała, Gdańsk 2015.
·
Wczesna
interwencja logopedyczna [red.] Katarzyna Kaczorowska-Bray,
Stanisław Milewski, Gdańsk 2016.
·
Paweł Zawitkowski, Iwona Terczyńska,
Justyna Korzeniewska, Paulina Stobnicka-Stolarska, Dagmara Mieszkis-Święcikowska,
Mamo tato co ty na to?, Warszawa
2016.
·
Zasady
żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterlogii,
Hepatologii i Żywienia Dzieci [w:] Standardy Medyczne/Pediatria, 2014, t.
11, s. 321- 338.
·
Czym
się różni cztery od sześciu? Czyli o tym kiedy rozszerzać dietę niemowlęcia?, www.malgorzatajackowska.com (dostęp 17.02.2019r.).